فهرست‌بندی مطالب
تعریف داراییها در حسابداری
کلیه مطالبات، وجوه نقد و موجودی مواد کالا که دارای منافع آتی برای شرکت هستند داراییها گفته می‌شود.
انواع داراییها به دو صورت دارایی‌های جاری و دارایی‌های غیر‌جاری تقسیم می‌شود:
۱. دارایی‌های جاری
دارایی‌هایی که در جریان هستند و در طول دوره مالی دارای ورودی و خروجی هستند. مثل موجودی نقد و بانک، حسابها و اسناد دریافتنی، موجودی مواد و کالا، سفارشات و پیش‌پرداختها
به عبارت دیگر به دارایی‌هایی که انتظار می‌رود در جریان عملیات واحد تجاری و در مدت کمتر از یکسال مصرف شده فروخته شده یا تبدیل به وجه نقد شوند دارایی‌های جاری اطلاق می‌شود.
دارایی‌های جاری کوتاه مدت
این داراییها شامل وجه نقد، حسابها و اسناد دریافتنی تجاری و غیر تجاری، پیش پرداختها، موجودی کالا و سرمایه‌گذاری کوتاه مدت و سپردههای کوتاه مدت می‌باشند به دارایی‌های جاری دارایی‌های کوتاه مدت نیز گفته می‌شود.
۱.۲ وجه نقد
این دسته از دارایی‌های جاری به وجوه نقد نزد موسسه، وجوه نقد متعلق به موسسه که نزد بانک‌ها و موسسات مالی است یا انواع سکه و اسکناس موجودیهای حسابهای جاری بانکی، سپرده‌هایی که بدون سررسید به صورت کوتاه مدت سرمایه‌گذاری می‌شوند، تنخواه‌گردانها و صندوق شرکت گفته می‌شود.
به دلیل آنکه وجه نقد در دسته داراییها قرار دارد دارای ماهیت بدهکار است.
توجه داشته باشید که حساب بانک می‌تواند شامل مواردی همچون حساب ارزی، ریالی، قرض‌الحسنه، جاری و … باشد. همچنین صندوق می‌تواند شامل صندوق‌های هر کدام از پرسنل و کارمندان باشد.
۱.۳ تنخواه‌گردان
تنخواه‌گردان چیست؟
تنخواه‌گردان به وجه نقدی گفته می‌شود که جهت هزینه‌های جاری یک موسسه در اختیار شخصی تحت عنوان تنخواه‌دار قرار داده می‌شود. حساب تنخواه‌گردان دارای ماهیت بدهکار است. این هزینه‌ها شامل خرج‌های روزانه موسسه است.
تنخواه‌گردان واحدهای تجاری برای سهولت در انجام پرداختها مقداری وجه نقد را در اختیار شخصی قرار می‌دهند تا هزینه‌های جزیی را از آن محل انجام و سپس با ارائه اسناد مثبته هزینه مبلغ آن تکمیل گردد که به آن تنخواه‌گردان گفته می‌شود.
این حساب نیز دارای ماهیت بدهکار است و از تمام قواعد یک حساب با ماهیت بدهکار تبعیت می‌کند.
انواع تنخواه گردان به دو صورت است:
- تنخواه گردان ثابت
- تنخواه گردان متغیر
تنخواه گردان ثابت معمولا زمانی استفاده می‌شود که دفعات شارژ مبلغ تنخواه گردان زیاد باشد و بین ارائه تسلیم هزینه‌ها و شارژ مجدد تنخواه گردان فاصله زمانی زیادی وجود نداشته باشد.
تنخواه گردان متغیر معمولا زمانی استفاده می‌شود که دفعات شارژ تنخواه گردان زیاد نباشد و بین ارائه اسناد هزینه و شارژ مجدد آن فاصله زمانی زیادی وجود داشته باشد.
۱.۴ سرمایه گذاری کوتاه مدتی
این دسته شامل سرمایه گذاریهای سریع‌المعامله و سرمایه‌گذاری در سهام و اوراق مشارکت یکساله که به قصد نگهداری برای بیش از یک سال تحصیل نشده‌اند سایر شرکتها هستند.
به عبارتی هر نوع سرمایه‌گذاری که به آسانی قابلیت نقد شوندگی داشته و به قصد نگهداری برای بیش از یکسال تحصیل و ایجاد نشده باشد سرمایه گذاری کوتاه مدت گفته می‌شود.
از موارد مربوط به این حساب، سرمایه گذاری در سهام و اوراق مشارکت سایر شرکتها به صوت کوتاه مدت و یا ایجاد حساب سپرده سرمایه گذاری کوتاه مدت بانکی است.
حساب سرمایه گذاری نیز دارای ماهیت بدهکار است.
۱.۵ سپردههای سرمایه گذاری کوتاه مدت
یکی دیگر از حسابهای داراییها سپردههای بانکی است. در بسیاری از موارد، اغلب به عنوان پشتیبان یک حساب جاری، یک حساب دیگر تحت عنوان حساب سپرده بانکی ایجاد می‌شود که به این حساب سود نیز تعلق خواهد گرفت.
در این حالت بر اساس مبلغ این موجودی این حساب سپرده، و بر اساس نرخ معینی، سود تعلق خواهد گرفت که می‌توان آن را تحت عنوان درآمد مالی ثبت کرد.
اگر این حسابها دارای سررسید کوتاه مدت باشند در دارایی‌های کوتاه مدت و در غیر اینصورت در دارایی‌های بلندمدت دسته بندی خواهند شد.
۱.۶ حسابها و اسناد دریافتنی
به طور کلی به مطالبات، طلبهای شرکت بابت فروش کالا یا انجام خدمات یا مواردی که منجر به ایجاد طلب برای موسسه گردد حسابها و اسناد دریافتنی اطلاق می‌شود.
حسابهای دریافتنی
به آن دسته از طلبهایی که بابت آن هیچگونه سندی رد و بدل نمی‌شود و بر اساس تعهدی شفاهی انجام می‌گیرد حسابهای دریافتنی می‌گویند.
اسناد دریافتنی
به آن دسته از طلبها که بابت آن چک یا سفته یا اسناد دیگر دریافت می‌گردد اسناد دریافتنی گفته می‌شود.
این حسابها نیز در دسته داراییها قرار دارد و بنابراین دارای ماهیت بدهکار هستند.
حسابها و اسناد دریافتنی به دو دسته تجاری و غیر تجاری تقسیم می‌شوند.
حسابها و اسناد دریافتنی تجاری آن دسته از حسابها هستند که بابت طلبهایی ایجاد شده‌اند که به صورت مستقیم با نوع فعالیت شرکت در ارتباط هستند.
آن دسته از این حسابها که مربوط به معاملاتی هستند که به صورت مستقیم در ارتباط با عملیات اصلی شرکت نیستند غیر تجاری نامیده می‌شوند.
از این حسابها می‌توان در جهت کنترل حساب مشتریان و چکها و اسناد بدهکاری مشتریان استفاده کرد.
اسناد دریافتنی در جریان وصول
به منظور کنترل بیشتر بر اسناد دریافتنی و مراحل دریافت وجوه مربوط به آنها، از یک حساب واسطه با نام اسناد دریافتنی در جریان وصول استفاده می‌گردد.
در این حالت، در زمانی که اسناد دریافتنی از مشتریان برای دریافت به بانک ارائه گردید از حساب اسناد دریافتنی خارج و به حساب اسناد دریافتنی در جریان وصول وارد می‌گردد تا زمانی که مبلغ اسناد از بانک دریافت نشده در این حساب باقی خواهند ماند. به محض دریافت وجه نقد حاصل از اسناد، از حساب اسناد دریافتنی در جریان وصول خارج و به حساب بانک یا منبعی که وجه نقد اسناد را دریافت کرده است وارد خواهد شد.
۱.۷ سایر حسابها و اسناد دریافتنی
این دسته از داراییها که اکثر آنها بصورت غیر تجاری هستند، نیز مربوط به مطالبات شرکت هستند. از حساب‌هایی که می‌توان در این دسته قرار داد حسابهای زیر است:
- مطالبات صاحبان سهام
- مطالبات از مدیران
- مطالبات از کارکنان بابت وام و مساعده
- سایر سپرده ها ماننده سپرده ضمانت نامه‌های بانکی و سپرده نزد گمرک
- اسناد دریافتنی ناشی از فروش دارایی های غیر جاری
حساب جاری شرکاء
حساب جاری شرکاء حسابی است که صرفا جهت دریافت‌ها و پرداختهای نقدی شرکاء و سهامداران با شرکت استفاده می‌گردد.
حساب جاری شرکاء یک حساب با ماهیت بستانکار و بدهکار است. بدین معنی که یکبار زیر مجموعه حساب کل سایر حسابهای دریافتنی و یکبار زیر مجموعه حساب کل سایر حسابهای پرداختنی تعریف می‌گردد.
در واقع بستانکار بودن این حساب نشان دهنده بدهکاری شرکت به سهامداران است و بدهکار بودن این حساب نشان دهنده بدهکاری سهامداران به شرکت است.
این حساب یک حساب کمکی برای حسابداران بشمار می‌رود که تبادل مالی میان شرکت و شرکاء را نشان می‌دهد.
۱.۸ موجودی مواد و کالا
موجودیهای مواد و کالا به دارایی‌هایی اطلاق می‌شود که شامل موارد زیر باشد:
- برای فروش در روال عادی واحد تجاری نگهداری می‌شود که به این دسته موجودی کالای ساخته شده گفته می‌شود.
- به منظور ساخت محصول یا ارائه خدمات در فرایند تولید قرار دارند که به این دسته موجودی کالای در جریان ساخت گفته می‌شود.
- به منظور ساخت محصول یا ارائه خدمات خریداری شده و نگهداری می‌شود و هنوز وارد فرایند تولید نشده‌اند که به این دسته موجودی مواد اولیه گفته می‌شود.
- ماهیت مصرفی دارند و به صورت غیر مستقیم در جهت فعالیت واحد تجاری مصرف می‌شوند که به این دسته موجودی مواد غیر مستقیم گفته می‌شود.
این دسته از داراییها نیز در طبقه بندی دارایی‌های جاری کوتاه مدت گزارش می‌شوند همانند سایر داراییها، این حساب نیز ماهیت بدهکار دارد.
۱.۹ سفارشات مواد و کالا
این سرفصل، یکی از حسابهای دارایی در ترازنامه است.
تمامی اقلام مربوط به کالاهای خریداری شده بین راهی که خطرات و مزایای مربوط به مالکیت آنها به شرکت منتقل شده باشد و همچنین هرگونه هزینه‌ای که در خصوص انجام این سفارشات انجام می‌گیرد منجمله ثبت سفارشات کارمزدها و… معمولا در سرفصلی جدا از موجودی‌ها تحت عنوان سفارشات مواد و کالا ثبت می‌شوند.
سفارشات به دو دسته داخلی و خارجی هستند یعنی برخی از این سفارشات از داخل کشور و برخی از خارج از کشور انجام می‌گیرند. این سفارشات که مربوط به مواد و کالا هستند ماهیتا نوعی پیش پرداخت هستند و به همین دلیل با پیش پرداخت در یک سرفصل نشان داده می‌شوند.
اصطلاح سفارشات معمولا در رابطه با خریدهای خارجی تحت عنوان اعتبارات اسنادی استفاده می‌شود.
۱.۱۰ پیش پرداختها
پیش پرداختهای مربوط به هزینه‌ها که طی یک سال منقضی خواهند شد به عنوان دارایی جاری طبقه بندی می‌شوند اما اگر این پیش پرداختها مربوط به بیش از یکسال باشند بخشی از آن در سرفصل دارایی‌های غیر جاری طبقه بندی خواهند شد.
پیش‌پرداختها شامل پیش‌پرداخت ،بیمه ،اجاره، مالیات، تبلیغات، پیش‌پرداخت‌های مربوط به ارزش افزوده اقتصادی پیش‌پرداخت مالیات و پیش‌پرداخت عوارض و کلیه پیش‌پرداختهایی که انتظار می‌رود ظرف یکسال تحقق یابند هستند.
آن قسمت از پیش‌پرداخت که مربوط به سال جاری است که اصطلاحا به آن حصه جاری گفته می‌شود در سرفصل دارایی جاری و باقیمانده آن در دسته دارایی‌های غیر جاری گزارش خواهد شد. این حساب نیز دارای ماهیت بدهکار است.
۲. دارایی‌های غیر‌جاری
دارایی‌هایی که انتظار نمی‌رود در جریان عملیات واحد تجاری و در مدت کمتر از یک سال مصرف شده، فروخته شده یا تبدیل به وجه نقد شوند دارایی غیر جاری گفته می‌شود.
به این دسته از داراییها دارایی‌های بلند مدت نیز گفته می‌شود.
از جمله این داراییها می‌توان به سرمایه گذاریهای بلند مدت، دارایی‌های ثابت مشهود و دارایی‌های ثابت نامشهود اشاره کرد.
طبقه‌بندی دارایی‌های غیر‌جاری به صورت زیر است:
۲.۱ سرمایه گذاریهای بلند مدت
به طبقه‌ای از سرمایه گذاری‌ها که به قصد استفاده مستمر در فعالیت‌های تجاری نگهداری می‌شوند گفته می‌شود.
یک سرمایه گذاری زمانی به عنوان دارایی غیر جاری طبقه‌بندی می‌شود که قصد نگهداری آن برای مدت طولانی به وضوح قابل اثبات باشد یا آنکه توانایی واگذاری آن توسط سرمایه گذار محدودیت‌هایی داشته باشد.
تفکیک سرمایه گذاری به کوتاه مدت و بلند مدت به قصد مدیریت بستگی دارد؛ اگر مدیریت قصد داشته باشد که سرمایه گذاری را بطور موقت نگهداری کند در دسته دارایی‌های جاری طبقه‌بندی می‌شود و در غیر اینصورت در دسته دارایی‌های بلند مدت طبقه‌بندی خواهد شد.
۲.۲ دارایی‌های ثابت مشهود
دارایی‌هایی هستند که به چشم دیده می‌شود. مثل وسائط نقلیه، زمین، ساختمان و …
به دارایی‌هایی که به منظور استفاده در تولید یا عرضه کالاها یا خدمات، اجاره دادن به دیگران و یا برای مقاصد اداری توسط واحد تجاری نگهداری می‌شود و انتظار می‌رود که بیش از یک دوره مالی مورد استفاده قرار بگیرد اطلاق می‌شود.
از جمله دارایی‌های ثابت مشهود می‌توان به زمین ساختمان، ماشین‌آلات، اثاثیه و منصوبات، ابزار‌آلات، وسایل نقلیه و دارایی‌های در دست تکمیل اشاره کرد.
از این داراییها در شرکتها و با هر نوع فعالیتی بسیار استفاده می‌شود.
همانند سایر داراییها این داراییها نیز دارای ماهیت بدهکار هستند و از قواعد مربوط به حسابهای با ماهیت بدهکار افزایش در سمت بدهکار و کاهش در سمت بستانکار تبعیت می‌کنند.
۲.۳ دارایی‌های ثابت نامشهود
دارایی‌هایی که با چشم دیده نمی‌شوند ولی دارای ارزش و اندازه‌گیری هستند. مثل حق امتیاز‌ها، سرقفلی، حق بهره‌برداری، حق تالیف، حق چاپ، مدرک تحصیلی و ...
دارایی‌های یک شرکت به جز دارایی‌هایی که به صورت عینی قابل رویت است، شامل دسته‌های دیگر نیز هست. به عبارتی ارزش یک شرکت چیزی بیش از یک سر جمع انجام شده بر روی دارایی‌های آن است.
بعضی از داراییها به صورت غیر پولی و غیر عینی هستند ولی باعث افزایش ارزش یک شرکت می‌شوند. به این دسته از داراییها دارایی نامشهود گفته می‌شود.
مثلا در شرکت بزرگی مانند مایکروسافت، اگر بخواهیم ارزش‌گذاری انجام دهیم ارزش این شرکت بسیار بیشتر از سر جمع ساده دارایی‌های آن خواهد بود.
در چنین شرکتی که عمده کار از طریق نیروهای انسانی انجام می‌گیرد و در تهیه نرم‌افزارها از قوه تخیل و ابتکار استفاده می‌شود آیا مناسب است که ارزش شرکت فقط از طریق این جمع‌بندی انجام گیرد؟
به عبارتی در این شرکت کار فکری نیروی انسانی که به آن سرمایه فکری گفته می‌شود نیز باعث افزایش ارزش شرکت خواهد بود.
از این دسته از داراییها که در یک واحد تجاری دیده نمی‌شوند ولی باعث افزایش ارزش شرکت به چیزی بیشتر از جمع دارایی‌های عینی آن می‌شوند دارایی‌های نا مشهود گفته می‌شود.
از جمله دارایی‌های نا مشهود می‌توان به حق اختراع، سرقفلی، حق تالیف و … اشاره نمود.
حتی برخی از نرم‌افزارهای رایانه‌ای و یا لوح های فشرده نیز در دسته این داراییها قرار می‌گیرند.
باید گفت بعضی از دارایی‌های نامشهود ممکن است بر روی یا در درون یک عنصر عینی از قبیل لوح های فشرده در مورد نرم‌افزارها مدارک قانونی حق اختراع یا پروانه رسمی یا فیلم قرار داشته باشند.
در چنین شرایطی طبقه‌بندی قلم یادشده به عنوان دارایی ثابت نامشهود مستلزم قضاوت درباره این امر است که کدام عنصر مهم‌تر است. مثلا نرم‌افزار رایانه‌ای مربوط به راه اندازی ماشین‌آلات عملا بخشی از ماشین‌آلات است و بنابراین در سرفصل دارایی‌های ثابت مشهود طبقه‌بندی می‌شود.
این داراییها نیز مانند تمام طبقات دارایی دارای ماهیت بدهکار هستند.
۲.۴. سایر داراییها
کلیه دارایی‌های بلند مدتی که نمی‌توان آنها را در دسته سرمایه گذاریهای بلند مدت، اموال، ماشین‌آلات و تجهیزات و دارایی نامشهود طبقه‌بندی کرد در این دسته قرار دارند.
از جمله این داراییها می‌توان به وجوه مسدود شده بانکی، اسناد دریافتنی بلند مدت، زمین خریداری شده برای توسعه آتی، ودایع دارایی‌های ثابت مشهود کنار گذاشته شده برای فروش چون در عملیات واحد تجاری از آنها استفاده نمی‌شود، حصه بلند مدت وام کارکنان، پیش پرداخت بلند مدت، هزینه‌ها و….. اشاره کرد.
ودایع در حسابداری
گاهی اوقات مبالغی به عنوان وثیقه از دیگران دریافت می‌شود به گونه‌ای که این وجوه در تاریخ مشخصی به افراد بازگردانده می‌شوند.
به عنوان مثال در اجاره ساختمان، اجاره دهنده ممکن است علاوه بر اجاره، مبلغی را به عنوان ودیعه رهن از اجاره کننده دریافت کند و پس از گذشت زمان مقرر مجددا آنرا باز گرداند.
در این حالت پرداخت کننده، ثبت مربوط به پیش پرداخت را می‌زند و دریافت کننده آن ثبت مربوط به پیش دریافت خواهد داشت.
در این حالت برای شخصی که این پرداخت را انجام داده، پیش پرداخت دارایی و برای دریافت کننده مبلغ، پیش دریافت بدهی ثبت خواهد شد.
