فهرست‌بندی مطالب
حساب سرمایه یا حقوق صاحبان سهام
تعریف سرمایه
به سرمایه، حقوق صاحبان سهام نیز گفته میشود. به عبارت دیگر حق مالی صاحب یا صاحبان سرمایه نسبت به دارایی‌ها است.
سرمایه یک اصطلاح گسترده است که شامل هر نوع از دارایی های مالی یا ارزش دارایی های مالی نظیر وجه نقد موجود در حساب‌های بانکی، همینطور کارخانه‌ها، ماشین آلات و تجهیزاتی که برای تولید در اختیار شرکت ها است، میشود.
سـرمایه می‌تواند معانی مختلفی داشته باشد. معنی دقیق آن به مفهومی که واژه ســرمایه در آن مورد استفاده قرار می‌گیرد، بستگی دارد. عموماً، به منابع مالی مورد استفاده سـرمایه گفته میشود. شرکت‌ها و جوامعی که سـرمایه بیشتری دارند از سایر رقبای خود با سـرمایه کمتر، عملکرد بهتری خواهند داشت.
چند نوع سرمایه وجود دارد؟
در حسابداری، معمولا با سه نوع سـرمــایه سروکار داریم:
- سـرمـایه ثبت شده یا حساب سرمایه (Equity Capital)
- سـرمایه استقراضی(Debt Capital)
- سـرمایه در گــــردش (Working Capital)
سـرمـایه ثبت شده یا حساب سرمایه (Equity Capital)
سرمایه ثبت شده همان حساب سـرمایه در بخش حقوق صاحبان سهام در ترازنامه است. حســاب ســرمایه برابر است با تعداد سهام عادی منتشر شده ضربدر قیمت اسمی هر سهم (در ایران قیمت اسمی هر سهم عادی 1000 ریال یا 100 تومان است). به عبارتی حساب سـرمایه نشان می‌دهد شرکت چه میزان سـرمـایه از طریق انتشار سهام عادی جذب کرده است.
سرمایه استقراضی(Debt Capital)
شرکت می‌تواند با وام گرفتن سرمایه مورد نیاز خود را جذب کند. این ســرمایه از نوع بدهی است و می‌توان آن را از طریق منابع خصوصی یا دولتی بدست آورد.
برای شرکتهای ثبت شده، معمولا به معنای استقراض از بانکها و سایر موسسات مالی یا انتشار اوراق بدهی است. برای مشاغل کوچک (غیر شرکتی)، منابع سرمایه می‌تواند شامل دوستان و خانواده نیز باشد.
باید به این نکته توجه داشته باشید که تمام بدهی‌های شرکت به عنوان سـرمـایه‌ی استقراضی محسوب نمی‌شوند. فقط بدهی‌هایی که شامل بهره می‌شوند مانند وام یا اوراق بدهی، در این دسته قرار می‌گیرند.
سرمایه در گردش (Working Capital)
سرمایه در گردش یک شرکت، نقدینگی شرکت یا دارایی‌هایی با نقدشوندگی بالا را شامل میشود. به عبارتی سـرمـایه در گــردش مساوی است با دارایی‌های جاری منهای بدهی‌های جاری.
این بخش از سـرمایه برای عملیات روزمره شرکت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در اداره ثبت شرکت‌ها حداقل سرمایه قابل ثبت، یک میلیون ریال است. یعنی صد سهم ده‌هزار ریالی و حداقل اعضای تشکیل دهنده یک شرکت سهامی خاص سه نفر است.
سود و زیان انباشته چیست؟
وقتی سهامداران تصمیم می‌گیرند سود یا زیان جاری را به سال مالی بعدی منتقل کنند به آن سود یا زیان انباشته گفته میشود.
برای مثال، در صورتی که شرکتی تولیدی بوده و مبلغ فروش او بیشتر از بهای تمام شده محصولات باشد، این شرکت سودده بوده و در صورتی که هزینه‌های جانبی از اختلاف فروش و بهای تمام شده بیشتر نباشد، در پایان سال مالی خود، سود مشخصی را محقق می‌کند.
تقسیم سود سهام
اگر هیئت مدیره شرکت تصمیم بگیرد سود صورت گرفته را در سال جاری بین سهام‌دارن تقسیم کند، عملیات انجام شده از حساب سود و زیان جاری به حساب تقسیم سود انتقال پیدا می‌کند.
این سود که با تقسیم بر تعداد سهام همان مقدار معروف EPS است، می‌تواند با نظر هیأت مدیره، میان سهامداران تقسیم بشود یا نشود! در صورتی که تمام یا بخشی از سود تقسیم نشود، مقدار باقیمانده انباشت شده و در حسابی به نام سود-زیان انباشته نگهداری میشود.
به عبارت دیگر، به هر مقدار از سود یا زیان باقیمانده از سال‌های مالی گذشته، سود و زیان انباشته می‌گویند.
فرمول محاسبه سود و زیان انباشته شرکتهای بورسی
برای محاسبه سود و زیان انباشته مسیر دشواری در پیش ندارید. کافی است که از کدال سود و زیان انباشته ابتدای دوره را بخوانید، با سود یا زیان جامع دوره مدنظرتان جمع کنید و در صورتی که شرکت در طول دوره پرداخت سود داشته، سود تقسیمی سهام را از مجموع دو رقم قبلی کم نمایید. عدد حاصل شده، سود یا زیان انباشته حال حاضر شرکت را گزارش می‌دهد.
سود و زیان انباشته در ترازنامه
برای اینکه ببینید در انتهای هر دوره (یا ابتدای دوره بعدی) چه میزان سود و زیان انباشته وجود دارد، باید به صورت وضعیت مالی در صورت‌ّهای مالی پایان‌دوره یا میاندوره‌ای مراجعه کنید. در بخش حقوق مالکانه، شما می‌توانید ردیف سود (زیان) انباشته را پیدا کنید. توجه کنید که اگر صورت‌های مالی میاندوره‌ای را بررسی می‌کنید، مقدار نوشته شده در ردیف سود و زیان انباشته، مربوط به آخر سال مالی پیشین (یا شروع سال مالی فعلی) است و سود خالص دوره کنونی در آن لحاظ نمی‌شود. چرا که شرکت به آخر سال مالی کنونی نرسیده و به مجمع تقسیم سود نرفته است.
اندوخته قانونی
در اندوخته قانونی طبق قانون تجارت باید هر ساله ۵ درصد از سود شرکت به عنوان اندوخته قانونی در نظر گرفته شود تا به ۱۰ درصد اندازه سرمایه ثبتی اولیه شرکت برسد.
مثلا اگر در یک سال مالی، شرکت ۱۰۰ ریال سود کسب کرده باشد باید ۵ درصد (۵ ریال) آن را به عنوان اندوخته قانونی ذخیره کند.
زمانی که یک شرکت به سوددهی میرسد، براساس ماده 140 قانون تجارت موظف است که هرسال 5% (یک بیستم) از سود خالص شرکت را تحت عنوان اندوخته قانونی نگهداری کند و آن را در ترازنامه ثبت نماید.
این اندوخته به عنوان یک پشتوانه مالی جهت تقویت و تضمین مالی شرکت در نظر گرفته میشود. در واقع می‌توانیم بگوییم که به نوعی مثل یک بیمه برای شرکت محسوب میشود تا درصورتی که سرمایه شرکت از بین رفت یا شرکت دچار یک زیان مالی شد، بتواند از محل ذخیره قانونی، بدهی طلبکاران را پرداخت یا جبران خسارت کند.
تا زمانی که مجموع مبلغ اندوخته قانونی به اندازه 10% از سرمایه شرکت برسد، شرکت موظف است که ذخیره کردن اندوخته قانونی را ادامه دهد. (به طور مثال اگر شرکت با سرمایهی 20میلیون تومان ثبت شده باشد، اندوخته قانونی باید به 2میلیون تومان برسد.)
اما پس از آن، ذخیرهی اندوخته قانونی دیگر اجباری نیست و بسته به نظر هیئت مدیره می‌تواند همچنان وجود داشته باشد یا متوقف شود.
اگر اندوخته قانونی شرکت به اندازه سرمایه ثبتی شرکت رسید باید عملیات افزایش سرمایه انجام شود.
کدام شرکت ها باید اندوخته قانونی داشته باشند؟
- شرکت هایی که سهامی عام یا خاص هستند
- شرکت های تعاونی
- شرکت های با مسئولیت محدود
ثبت اندوخته قانونی برای شرکت های تضامنی چگونه است؟
به جز شرکت هایی که در بالا نام بردیم، انواع دیگر شرکت‌ها از جمله شرکتهای تضامنی مجبور نیستند که اندوخته قانونی داشته باشند و آن را تا رسیدن به 10% از ارزش سرمایه شرکت ذخیره کنند زیرا در این نوع از شرکت‌ها مسئولیت سهامداران محدود به میزان سهام‌هایشان نیست و در صورتی که شرکت دچار زیان‌دهی شود، طبلکاران می‌توانند مقدار طلب خود را از هرکدام از سهامداران مطالبه کنند و طلب آنها از محل اندوخته قانونی شرکت وصول نمی‌شود.
افزایش و کاهش سرمایه چه تاثیری بر اندوخته قانونی میگذارد؟
اگر شرکتی سرمایه‌اش را افزایش بدهد، موظف است که ذخیره اندوخته قانونی را تا رسیدن به 10% از ارزش سرمایه جدید ادامه بدهد. اما اگر شرکتی کاهش سرمایه بدهد برای آن قانون مشخصی وجود ندارد و اعضا هیئت مدیره می‌توانند تصمیم بگیرند که مبلغ اندوخته قانونی اضافی را از حساب کسر کنند تا به اندازه 10% از ارزش سرمایه جدید که کمتر از سرمایه قبلی است برسد.
اگر شرکتی زیان انباشته داشته باشد اندوخته قانونی چگونه محاسبه میشود؟
همانطور که اشاره کردیم که مبلغ اندوخته قانونی باید از محل سود خالص شرکت محاسبه و برداشت شود. اما در صورتی که شرکتی دارای زیان انباشته باشد، ابتدا باید میزان زیان انباشته از سود خالص کسر شود و پس از آن مبلغ اندوخته قانونی از باقیمانده سود خالص کسر شود.
انواع دیگر اندوخته ها در حسابداری شرکت‌ها شامل :
- اندوخته احتیاطی سرمایه‌ای (اندوخته‌ای است که برای امور عمومی، احتیاطی و همینطور افزایش سرمایه شرکت ذخیره میشود)
- اندوخته توسعه و تکمیل (اندوخته‌ای است که به منظور پیش بردن هدف‌های خاص یا اقداماتی مثل افزایش توان تولید، پاداش و تقویت روحیه کاری اعضا شرکت در نظر گرفته میشود)
این دو مورد جزو اندوخته‌های ضروری از نظر قانونی نیستند و وجود و مقدار آنها با توافق مدیران و اعضا هیئت مدیره صورت می‌گیرد.
اما همانطور که در بالا گفتیم وجود اندوخته قانونی در صورت سودده بودن شرکت اجباری و لازم الاجرا است و از سود خالص شرکت کسر میشود که محاسبه آن نیازمند حسابرسی صحیح تمامی هزینه‌ها از جمله مالیات، هزینه‌های مالی به صورت دقیق و… است.
حقوق صاحبان سهام شامل موارد زیر است:
- سود و زیان سال جاری
- سود و زیان انباشته
- تقسیم سود
- ذخیره یا اندوخته‌ها
نحوه نمایش حساب‌ها در حسابداری
معمولا حساب‌ها به صورت رویدادی و به شکل T نمایش داده می‌شوند.
نام حساب در بالا درج میشود و سمت راست تحت عنوان بدهکار حساب و سمت چپ بستانکار نام دارد.
در طی این دوره آموزشی شکل نمایش حساب‌ها به شکل زیر قید میشود:
عنوان حساب
بدهکار
بستانکار
