فهرست‌بندی مطالب
تعریف بدهی‌ها
بدهی‌ها تعهداتی هستند که در مقابل اشخاص اعم از حقیقی یا حقوقی ایجاد شده و باید در آینده پرداخت و تعدیه شود و می‌تواند با انتقال دارایی‌ها یا پرداخت پول نقد تصفیه گردد.
اجزای بدهی‌ها شامل موارد زیر است:
۱. بدهی‌های جاری
بدهی‌های جاری به بدهی‌های کوتاه مدت گفته می‌شود. مثل حسابها و اسناد پرداختنی، پیشدریافتها، تسهیلات مالی دریافتی کوتاه‌مدت.
به عبارت دیگر هر نوع بدهی شرکت به سایر افراد اعم از تجاری (مستقیما مربوط به عملیات اصلی شرکت یعنی خرید مواد و کالا و خدمات) و غیر تجاری (نا‌مربوط به عملیات اصلی شرکت) که تاریخ سر رسید آنها قبل از یکسال است، در دسته بدهی‌های جاری طبقه‌بندی می‌شوند.
اگر بدهی بلند مدت خاصی داشته باشیم که بنا بر شرایط، تسویه قسمتی از آن در کوتاه مدت باشد، باید آن بدهی به دو قسمت تقسیم شود و بخش جاری و غیر جاری آن از یکدیگر جدا گردیده و جدا طبقه‌بندی گردد.
اگر یک بدهی از طریق گرفتن وام بلند مدت یا از طریق دارایی‌های بلند مدت تسویه شود، حتی اگر آن بدهی دارای سر رسید کوتاه مدت هم باشد در دسته‌بندی بدهی‌های بلند مدت قرار می‌گیرد.
اگر در یک واحد تجاری تولید کالا یا ارائه خدمات بیش از یکسال بطول بیانجامد (مثل سد نیروگاه و راه) تفکیک جاری و غیر جاری بر حسب چرخه عملیاتی انجام می‌گیرد.
از جمله بدهی‌های جاری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- حسابها و اسناد پرداختنی تجاری
- حسابها و اسناد پرداختنی غیر تجاری (سایر حسابها و اسناد پرداختنی)
- سه(حصه) جاری مربوط به تعهدات بلند مدت
- پیشدریافتها
- ذخیره مالیات
- سود سهام پیشنهادی و پرداختنی
- بدهی‌های معوق و وامهای پرداختنی کوتاه مدت
۱.۱ حسابها و اسناد پرداختنی
حساب پرداختنی چیست؟
حساب پرداختنی یک حساب بدهی جاری است که بدهی‌های شرکت در آن ثبت می‌شود و نشان دهنده‌ی تعهدات مالی شرکت برای پرداخت است. در حساب‌های پرداختنی هیچ گونه سندی که تضمین کننده تعهد مالی شرکت باشد (مانند چک یا سفته) داده نمی‌شود.
اسناد پرداختنی چیست؟
اگر بخواهیم به زبان ساده اسناد پرداختنی را تعریف کنیم، اسناد پرداختنی به بدهی‌ها و تعهد‌های مالی در قالب چک یا سفته گفته می‌شود که هر کسب و کاری به دلایل مختلف مثل خرید نسیه مواد اولیه، اجاره ملک یا بدهی و یا هر دلیل دیگری متعهد به پرداخت آن در آینده کوتاه مدت می‌شود. این اسناد ماهیت بدهکار دارند.
اسناد پرداختنی را بر حسب عامل ایجاد بدهکاری می‌توان به دو نوع تجاری و غیر تجاری دسته بندی کرد که در پایین به توضیح آنها می پردازیم:
۱.۱.۱ اسناد پرداختنی تجاری:
همانطور که در بالا اشاره کردیم اسناد پرداختنی به بدهی‌های شرکت یا سازمان که عموما در قالب چک و سفته هستند گفته می‌شود.
اسناد پرداختنی تجاری همانطور که احتمالا از اسمش هم می‌توانید حدس بزنید مربوط به بدهی‌هایی هستند که طرف مقابل (بستانکار)، یک شخص تجاری یا بازرگانی است.
به طور مثال زمانی که برای شرکت وام می‌گیریم یا به صورت نسیه مواد اولیه کارخانه یا شرکت را خریداری می‌کنیم، این بدهی‌ها جز اسناد پرداختنی تجاری محسوب می‌شوند.
۱.۱.۲ اسناد پرداختنی غیرتجاری:
اسناد پرداختنی غیر تجاری مربوط به زمانی است که بدهی‌ها به شخص یا اشخاص غیر تجاری باشد.
به طور مثال وقتی که از یک مالک، دفتری را برای شرکت اجاره می‌کنیم یا زمانی که با یک رستوران کترینگ برای ناهار کارکنان قرارداد می‌بندیم.
۱.۲ بدهی‌های مربوط به کارکنان
این بدهی‌ها شامل حقوق پرداختنی، ذخیره مرخصی استحقاقی و پاداش کارکنان است.
۱.۳ حقوق پرداختنی
در صورتی که حقوق کارکنان محاسبه ولی پرداخت نشود مبلغ قابل پرداخت بابت حقوق آنها به عنوان بدهی موسسه خواهد بود که در دسته بدهی‌های کوتاه مدت دسته‌بندی می‌شود و تا زمانی که پرداخت نگردد در قسمت بدهی‌های ترازنامه نمایش داده می‌شود و پس از پرداخت مبلغ مورد نظر حذف می‌گردد.
به عبارتی به عنوان یک بدهی کاهش یافته (بدهکار) و مبلغ وجه نقد پرداختی که پرداخت شده کاهش می‌یاید(بستانکار) می‌شود.
۱.۴ ذخیره مرخصی استحقاقی
ذخیره مرخصی استحقاقی استفاده نشده کارکنان باید در پایان هر دوره مالی محاسبه و در دفاتر مالی ثبت گردد.
ذخیره مرخصی استحقاقی کارکنان به عنوان یک بدهی جاری گزارش می‌شود زیرا مبلغ آن دارای سررسید معین نیست و کارمند در هر زمانی قادر به دریافت مبلغ آن خواهد بود.
بر اساس قانون کار، حداکثر ایام قابل ذخیره در هر سال ۹ روز است. در این حالت نیز مبلغ فوق الذکر از طرفی در زمره پرداختی‌های موسسه بابت هزینه ایام مرخصی استفاده نشده خواهد بود و از طرفی در دسته بدهی‌های موسسه است که تا زمان پرداخت به عنوان بدهی و تحت عنوان ذخیره مرخصی استحقاقی در بستانکار ترازنامه باقی خواهد ماند و در زمان تسویه از طریق بدهکار شدن به مبلغ صفر خواهد رسید.
۱.۵ ذخیره پاداش کارکنان
بر اساس قوانین وزارت کار و امور اجتماعی به کارگران مشمول قانون کار به میزان ۲ برابر حقوق و دستمزد تا سقف ۳ برابر حداقل حقوق طبق قانون کار به نسبت کارکرد سالیانه عیدی و پاداش تعلق می‌گیرد.
۱.۶ پاداش پرداختنی کارکنان
در اکثر واحدهای تجاری برای تشویق و افزایش کارایی کارکنان علاوه بر حقوق و مزایا مبالغی نیز به صورت پاداش تحت عنوان سهم کارکنان از سود واحد تجاری پرداخت می‌گردد.
اگر پاداش مبتنی بر درآمدهای کسب شده و یا محصول تولید شده باشد، محاسبه پاداش خیلی دشوار نخواهد بود و به این ترتیب است که هر زمان می‌توان درآمد و یا تولید مشمول مالیات را تعین و با ضرب آن در عامل پاداش، میزان پاداش را محاسبه کرد.
اگر پاداش مبتنی بر سود شرکت باشد تعیین مبلغ پاداش مشکل‌تر می باشد. پاداش‌های پرداختی به کارکنان یک هزینه قابل قبول مالیاتی است و در محاسبه سود دوره به عنوان یک هزینه مد نظر قرار می گیرد و تا زمانی که پرداخت نگردیده است همچنان به عنوان یک بدهی در ترازنامه گزارش می‌گردد.
۱.۷ غیبت‌های مشمول پرداخت کارکنان
در برخی از موارد کارکنان ضمن غیبت در محل کار، می‌توانند از پرداخت‌های مربوط به این روزهای غیبت استفاده کنند.
مرخصی با حقوق یکی از مواردی است که در آن، کارکنان در شرکت حضور نداشته ولیکن مشمول دریافت خواهند بود به شرط آنکه تعهد کارفرما برای این پرداختها مربوط به خدمات قبلی کارکنان باشد، استحقاق کارکنان به دریافت این حقوق و مزایا مشروط به خدمات بعدی نباشد(یعنی نیاز به انجام کار در آینده نباشند) و بتواند این مزایا انباشته و جمع گردد و حتما توسط کارفرما قابل پرداخت باشد.
این پرداختها تا زمانی که پرداخت نشده باشند در زمره بدهی‌های شرکت خواهند بود و تحت سرفصل حقوق پرداختنی ایام مرخصی در قسمت بدهی‌های ترازنامه گزارش می‌شوند.
این بدهی در حالت عادی در زمره بدهی‌های جاری ترازنامه گزارش می‌گردد؛ مگر آنکه احتمال رود که کارکنان ظرف یکسال از مرخصی یا حقوق خود استفاده نکنند که در این شرایط یک بدهی غیر جاری است.
۱.۸ پاداش‌های پرداختنی مدیران
برای تشویق مدیران نیز در برخی از مواقع شرکت‌ها درصدی از سود را به عنوان پاداش مدیران در نظر می‌گیرند.
۱.۹ پیشدریافتها
نشانگر تعهداتی است که در نتیجه وصول مبالغی برای انجام خدماتی در آینده و یا ساخت و تحویل کالا ایجاد می‌شود.
پیشدریافتها یکی از انواع بدهی با ماهیت بستانکار هستند که با افزایش، بستانکار و با کاهش بدهکار می گردند.
هر زمان که درآمد بطور قطعی محقق شد به اندازه مبلغ آن درآمد از حساب پیش دریافت خارج گردیده و به حساب درآمد وارد می‌شود.
به عبارت دیگر در زمان تحقق درآمد، مبلغ مورد نظر از حساب پیش دریافت خارج گردیده (بدهکار می‌شود) و به حساب درآمد وارد می‌شود(بستانکار می‌گردد).
۱.۱۰ ذخیره مالیات
به دلیل اختلاف بین قوانین مالیاتی و اصول حسابداری، بدهی مالیاتی تا زمانی که قطعی نشده است، ماهیتا یک بدهی برآوردی محسوب شده و معمولا تحت عنوان ذخیره مالیات ثبت و گزارش می‌گردد.
ذخیره مالیات یکی از بدهی‌های برآوردی واحدهای تجاری محسوب می‌شود.
این ذخیره‌ها بر اساس دو دسته مالیات عملکرد و مالیات‌های تکلیفی تقسیم بندی می‌شوند.
دسته‌بندی مالیات‌های تکلیفی:
- مالیات بر درآمد اجاره
- مالیات بر درآمد حقوق
- مالیات اشخاص حقیقی با نرخ ماده ۱۳۱
- مالیات بر درآمد اشخاص حقوق
- درآمد حق الوکاله
۱.۱۱ سود سهام پرداختنی
سود سهام پرداختنی غالبا جزئی از بدهی‌های جاری است و با تصویب سود توسط مجمع عمومی یک بدهی ایجاد می‌شود.
به عبارتی سود قابل تقسیم در حساب تقسیم سود رفته و سپس به سود سهام پرداختنی تبدیل خواهند شد. تا زمان پرداخت این سود، مبالغ آن به عنوان بدهی دسته‌بندی و گزارش می‌گردند و پس از پرداخت، از حساب سود سهام پرداختنی خارج (بدهکار شده) و به همین ترتیب نیز از وجوه نقد کاسته می‌شود. (بستانکار)
۱.۱۲ تسهیلات مالی دریافتی (پرداختنی)
کلیه وامهای کوتاه مدت دریافتی و حصه جاری وامهای بلند مدت که سر رسید آنها در سال مالی آتی باشد، تحت عنوان تسهیلات مالی دریافتی گزارش می‌گردند.
۲. بدهی‌های غیرجاری
بدهی‌های غیرجاری به بدهی‌های بلند مدت گفته می‌شود. مثل همه موارد مربوط به بدهی‌های جاری است با این تفاوت که باز‌پرداخت آن در بلند‌مدت (بیش از یک سال مالی) انجام می‌شود.
ذخیره مزایای پایان کار کارکنان شرکت جز طبقه‌بندی بدهی‌های غیر جاری محسوب می‌شود.
۲.۱ ذخیره مزایای پایان خدمت کارکنان
بر اساس قوانین اداره کار و امور اجتماعی هر ساله می‌بایست کارکنان، منطبق با آخرین حکم کارگزینی خود یک ماه حقوق بعنوان ذخیره سنوات خدمت دریافت نمایند و پس از اتمام خدمت یا تسویه حساب با شرکت می‌توانند آن را از شرکت مطالبه کنند.
بنابراین تا زمان پرداخت این مبلغ توسط شرکت، مبلغ فوق در قسمت بدهی‌های جاری گزارش می‌گردد. این عدد، قابل تقسیم نیز هست یعنی در صورتی که کارکنان کمتر از یکسال در واحد تجاری کار کرده باشند این مبلغ به ماه‌های کارکرد او تقسیم می‌شوند.
۲.۲ تسهیلات مالی دریافتی پرداختنی بلند مدت
به هرگونه وام پرداختنی که سر رسید آن بیش از یکسال است گفته می‌شود. این نوع از بدهی در دسته بدهی‌های بلند مدت طبقه‌بندی می‌گردد.
