آموزش ثبت اختراع نرم افزار

برای بهره مندی از حقوق معنوی یک اثر می توانید آن را ثبت اختراع کنید. برای ثبت اختراع یک کالا یا نرم افزار می توانید به صورت داخلی یا بین المللی اقدام کنید. همچنین برای ثبت اختراع نرم افزار به سامانه تاییدیه فنی وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات مراجعه نمایید و نرم افزار خود را ثبت کرده و از حقوق مادی و معنوی آن بهره مند شوید.

شرایط ثبت اختراع

برای اینکه محصول، فرآیند یا روشی که شما ابداع کرده اید قابل بررسی و ثبت به عنوان اختراع باشد باید از شرایط زیر برخوردار باشد:

• جدید بودن در سطح جهان
• داشتن گام ابتکاری قابل ملاحظه
• کاربرد صنعتی

اگر محصول شما قابل ثبت باشد باید طبق دستورالعمل سازمان سه فایل ضمیمه پرونده گردد که این سه فایل که در فرمت docx یا مایکروسافت ورد می باشند شامل ادعانامه، توصیف و خلاصه می باشد.

در ادامه راهنمای تنظیم هر کدام شرح داده می شود.

راهنمای نوشتن ادعانامه ثبت اختراع

ادعانامه از مهمترین مدارک مرتبط با اختراع است که چه به لحاظ فنی و چه به لحاظ حقوقی دارای جایگاه و اهمیت خاصی است. همانطور که در تعریف اختراع ذکر شده، اختراع راه حلی تکنیکی به منظور حل مشکل فنی موجود است و باید دارای هر سه شرط زیر باشد:

1. جدید بودن در سطح جهان
2. داشتن گام ابتکاری قابل ملاحظه
3. کاربرد صنعتی

هنگام تنظیم فایل ادعانامه باید به این نکته توجه داشت که هر ادعا به نحوی هر سه شرط فوق را برآورده کند. می بایست در این فایل لزوماً با بیانی كاملاً دقيق، محدوده فنی و تكنيك طرح ارائه گردد بگونه ای که ادعاها بیانگر برجستگی های فنی و فاکتورهای نوآورانه ای باشد که مخترع خواستار انحصار و حمایت از آن است.

موضوعات اختراع بطور کلی در یکی از دو چارچوبِ «روش، فرآیند» یا «دستگاه، فرآورده» تقسیم بندی می شوند که این امر در نحوه تنظیم ادعاها موثر خواهد بود. بر این اساس ادعانامه ها به سه دسته زیر تقسیم بندی می شوند:

الف) موضوع اختراع یک فرآورده، محصول، وسیله یا دستگاه باشد:
ادعاهای اختراع به گونه ای نوشته شود که بیانگر ویژگی های فنی آن محصول باشند. در واقع ساختار فيزيكي، مكانيكيِ موضوع و نحوه قرار گيري (اتصال يا تماس) آنها با هم شکل دهنده اسکلت اصلی ادعاها خواهند بود. معمولا این نمونه ادعاها با عباراتی مثل “یک وسیله، یک برنامه کامپیوتری، یک تجهیز، یک فرآورده، یک محصول، یک دستگاه، یک قطعه، یک ابزار، یک سیستم (فیزیکی) و…” آغاز می شوند.

ب) موضوع اختراع یک روش یا فرآیند باشد:

ادعاهای اختراع باید به گونه ای نوشته شود که بیانگر ویژگی های فنی و مراحل تکنیکی آن فرآیند باشند. در این حالت ادعا یا ادعاهای اختراع، مراحلی را که جهت انجام آن فرآیند نیاز است، مورد ادعا قرار می دهد و ادعا با عباراتی مانند یک فرآیند، یک روش، یک سیستم (فرآیندی) و … آغاز می شود.

ج) اختراع ترکیبی از یک فرآورده و فرآیندِ تولید مرتبط با آن باشد:

در این حالت ادعاهای اختراع حداقل دارای دو ادعای مستقل می باشند. یکی برای فرآیند و دیگری برای محصول. مانند اختراعی با عنوان “روش و دستگاهی جهت انجام ماشینکاری الکتروشیمیایی”

مجموعاً در هر 3 حالت لازم است بدون اشاره به مزاياي اختراع و يا قضاوت در مورد ويژگي هاي آن، اختراع از بعد فنی تشریح شود، به گونه اي كه از آن برآيد اختراع مي تواند به درستي عمل كند و در عين حال آن را متفاوت از آنچه كه در دانش فني پيشين شناخته شده توصيف نمايد.

به عبارت ديگر آنچه كه باعث تفاوت اختراع صورت گرفته با دانش فني پيشين (و يا اختراعات قبلي) است به طور ضمني در ادعاها اشاره شود. گرچه گاهي در ادعاي اول اجزاء مهم و اصلي اختراع نيز معرفي مي شوند اما الزامی به معرفی تمام عناصر و اجزاء اختراع نمی باشد مگر آنکه در جزئي تكنيك جديدي به كار رفته باشد و يا به صورت ابتكاري كاربرد جديدي از آن جزء بيان شده باشد.

شیوه نگارش ادعانامه ثبت اختراع

دقت در توصیه های زیر ضروری بنظر می رسد:
–    فایل ادعانامه فقط باید شامل ادعاها بصورت شماره گذاری شده باشد. در ادعاي شماره یک كه ادعاي مستقل است كليّتِ ادعایِ اختراعی بيان شود و در ادعاهاي وابسته بعدي ضمن ارجاع به شماره ادعای مستقل، جزئیات فنی و تکنیک موضوع، صریح و شفاف و دقیق ارائه گردد. دقت کنید كه هر تقاضای ثبت اختراع حداقل دارای یک ادعای مستقل می باشد و بسته به موضوع مورد ادعا، بیش از یک ادعای مستقل نیز متصور است.

ادعاهای وابسته می توانند به ادعای مستقل یا حتی به ادعاهای وابسته قبل از خود وابستگی داشته باشند. فرض کنید ادعای وابسته «4» به ادعای مستقل «1» یا مثلاً ادعای وابسته «2» وابستگی دارد، این به معنای آن است که در ادعای «4» جزئیاتی دقیق تر و جزئی تر درباره ادعای «1» یا «2» ارائه می شود. بر این اساس ادعای «4» می تواند اینگونه آغاز شود: مطابق ادعای «1» یا مطابق ادعای «2»

–    هر شماره از ادعاها به صورت یک عبارتِ یکپارچه و کامل تنظیم شود یعنی از یک جمله کامل یا از چند جمله مرتبط به هم تشکیل شده باشد به نحوی که در هر شماره از ادعاها تنها یک مرتبه از نقطه و در پایان آن استفاده شود.

–    ادعاها محل ارائه مزایا، قابلیت ها، کاربردها، قضاوت در مورد ویژگی ها و مانند اینها نمی باشد. ادعاها باید تکنیک و ابتکاری که باعث بروزِ آن مزایا و قابلیت ها و کاربردها شده بیان کند.

–    هر ادعا بصورت یک گزاره قابل ارزیابی و قابل اعتبارسنجی تنظیم شود لذا مطالبِ کلی و مبهم و غیر قابل سنجش و غیر قابل ارزیابی، ادعا محسوب نمی شوند.
–    ادعاها از اطلاعات ارائه شده در فایل «توصیف اختراع» فراتر نرفته و بطور کامل در این فایل و خصوصاً بخش « ارائه راه حل براي مشكل فني موجود …»  اثبات و مدلل شده باشد. به بیان دیگر لازم است هماهنگي كامل و ارتباط تنگانگی بين فایل های «توصیف اختراع» و «ادعا یا ادعاهای اختراع» برقرار باشد و تک تک ادعاها در فایل «توصیف اختراع» پشتيباني شوند.

–    از ذکر مقدمه هایی مانند «اینجانب ادعا می کنم که برای اولین بار این کار را انجام داده ام..» یا مشخصات هویتی مخترعین و مانند اینها خودداری شود.
–    در فایل ادعاها از ذکر مطالبِ خارج از ادعاهایِ شماره گذاری شده، تحت هر عنوانی (مانند تکنیک ساخت، عناصر اختراعی، اجزاء اختراع و مانند اینها) خودداری شود.

ادعاهای نوشته شده در یک ادعانامه، به دو دسته کلی ادعاهای مستقل و ادعاهای وابسته تقسیم می شوند و معمولا تعداد ادعاهای مستقل کمتر از ادعاهای وابسته است و در بیشتر موارد، ادعاهای اختراع تنها مشتمل بر یک یا دو ادعای مستقل می‌باشند.

الف) ادعای مستقل:

ادعای مستقل ادعایی است که به سایر ادعاها وابستگی نداشته و به تنهایی و به وضوح ویژگی های فنی اصلی اختراع را در خود جای داده باشد. تمام اظهارنامه های اختراع شامل یک یا در برخی موارد دو یا چند ادعای مستقل می‌باشند. همیشه اولین ادعا قطعا یک ادعای مستقل بوده و این ادعا بیشترین دامنه حمایت از اختراع را طلب می‌کند، بدین معنی که عموما طولانی‌تر از ادعاهای دیگر است و به گونه‌ای به تکنیکهای اصلی کار اشاره کرده و اغلب اجزاء موثر (زمانی که اختراع فرآورده است) یا مراحل اصلی اختراع (زمانی که اخترع فرآیند است) در آن بیان می‌شوند.

ب) ادعای وابسته:
هر ادعای دیگری که به بیان سایر ویژگیهای فنی اختراع بپردازد و یا جزئیات فنی موارد ذکر شده در ادعای مستقل یا ادعاهای وابسته دیگر را تشریح کند، در زمره ادعاهای وابسته به حساب می آید. معمولا این ادعاها با ارجاع به سایر ادعاها شروع می شوند. ادعای وابسته ممکن است به ادعای مستقل، یک یا چند ادعای وابسته و یا همزمان به ادعای مستقل و وابسته ارجاع داده باشد. ادعاهای وابسته عموما کوتاهتر هستند و نسبت به ادعاهای مستقل محدوده حمایت کمتری را پوشش می‌دهند. معمولا ابتدای ادعای وابسته با ارجاع به ادعاهای پیشین به صورتهای زیر آغاز می شود. آغاز می شود: مطابق ادعای شماره … . همچنین در مواردی ادعای وابسته می تواند به چند ادعا ارجاع دهد، مثلا : “مطابق ادعای شماره یک و دو”

نمونه ادعانامه ثبت اختراع

مثلا فرض كنيد كه شخصي براي اولين بار دوچرخه را ساخته است و مي خواهد ادعانامه آن را بنويسد:

ادعاي شماره 1: آنچه ادعا می شود وسيله نقليه ايست متشکل از دو چرخ که در ابتدا و انتهای یک سازه فلزی نصب می‌شوند و سرنشین که در فاصله بین دو چرخ روی قسمت تعبیه شده می‌نشیند و با استفاده از نيروي عضلات پا امكان جابجايي وسیله و سرنشین را فراهم مي‌كند، که این وسیله از اجزاي زير تشكيل شده است:- دو عدد چرخ در جلو و عقب،

– بدنه و سازه فلزي که اجزای مختلف این وسیله نقلیه بر روی آن نصب می شوند،

– زين يا صندلي برای نشستن سرنشین،

– زنجير، توپي و چرخ زنجير برای انتقال حرکت بین چرخ ها،

– رکاب برای انتقال نیروی پای سرنشین

– سیستم ترمزگیری
ادعاي شماره 2: مطابق ادعاي شماره 1 جهت انتقال نيروي عضلات پا به چرخ ها از دو چرخ زنجير استفاده مي شود به نحوي كه چرخ زنجير بزرگتر در پایین سازه دوچرخه و دقیقا در زیر پاهاي راننده نصب مي شود و چرخ زنجير دوم روي محور چرخ عقب نصب می‌گردد و حرکت عضلات پا از طریق مکانیزم رکاب و به واسطه یک زنجیر باعث چرخش چرخ عقب دوچرخه می‌شود.
ادعای شماره 3: مطابق ادعای شماره 2 مکانیزم رکاب به گونه ای طراحی شده که حرکت رفت و برگشت ساق پای سرنشین را به حرکت دورانی چرخ زنجیر تبدیل می‌کند و این چرخش به واسطه دو بلبرینگ که در داخل توپی مرکزی قرار دارند تسهیل می‌شود.
ادعای شماره 4: بنابر ادعای شماره 2، چرخ زنجير عقب به نحوي طراحي شده است كه تنها امكان انتقال نيرو جهت حركت دوچرخه به سمت جلو را داراست و در جهت عكس هرز دوران ميكند و نيرويي انتقال نمي دهد.
ادعاي شماره 5: مطابق ادعاي شماره 1 چرخ هاي دوچرخه متشکل از يك رينگ فلزي است كه لاستيك روي آن سوار و داخل لاستيك تيوب باد شده قرار دارد و جهت استحكام بخشيدن به رينگ و جلوگيري از خم شدگي رينگ در برابر فشارهاي ناشي از سطح جاده، محيط رينگ توسط تعدادی سيم فلزي به توپي قرار گرفته در مركز رينگ متصل ميشود.
ادعاي شماره 6: مطابق ادعاي شماره 5 جهت جلوگيري از سايش تیوب در اثر انتهاي سيمهاي فلزي از يك لايه لاستيك ضدسايش روي محيط بيروني رينگ استفاده مي شود تا در فاصله بین انتهای سیم و تیوب قرار گیرد.
ادعاي شماره 7: مطابق ادعاي شماره 1 زين دوچرخه با استفاده از تعدادی فنر و میرا کننده به گونه‌ای طراحی شده که آسایش مطلوب سرنشین را تامین کند و به واسطه یک مکانیزم قابل تنظیم بالای سازه سوار میشود.
ادعاي شماره 8: مطابق ادعای شماره 1 جهت چرخش آسان چرخ ها حول محور چرخ از یک توپی استفاده میشود که در داخل آن بلبرينگ هاي تماس زاويه اي به منظور سوار شدن توپی روی محور استفاده شده است.
بقيه ادعاها الي آخر… البته روشهای نوشتن ادعا بسته به نوع اختراع ممکن است متفاوت باشند و توصیه میشود با یافتن اختراع های مشابه به کار خود در google patent یا سایر پایگاه های داده مربوط به اختراع، مناسبترین ادعانامه تنظیم شود. ادعاها بايد تكنيك هاي فني نوآورانه و ويژگيهاي ابتكاري طرح را مورد ادعا قرار دهد.

راهنمای نوشتن خلاصه ثبت اختراع

در این قسمت خلاصه ای از اختراع ذکر می شود. فایل خلاصه باید حداکثر در چند خط (حدوداً بین 70 تا 200 کلمه) تهیه شود. در این فایل باید در چند جمله کوتاه، زمینه فنی اختراع و مشکلی که اختراع قصد حل آن را دارد و راه حل ارائه شود. بعضی از مخترعین به اشتباه در خلاصه اختراع تنها به مزایا و کاربردهای اختراع اشاره می نمایند و به راه حل فنی کمتر اشاره می نمایند. به عنوان مثال در خصوص اختراعی با موضوعِ سیستم ترمز ضد قفل چرخ ها در خودرو، باید به مکانیزمی که از طریق آن، این اتفاق حاصل می شود و در اختراع به کار رفته تمرکز نمایید و به مزایای جلوگیری از قفل شدن چرخ ها در هنگام استفاده از ترمز اکتفا ننمایید.

توصیف اختراع

عنوان اختراع (به گونه اي كه دراظهارنامه ذكر گرديده است)
در این قسمت، عنوان مناسبی که برای اختراع خود انتخاب نموده اید را وارد نمایید. عنوان اختراع باید حتی الامکان مختصر بوده و به ماهیت فنی اختراع به صورت دقیق اشاره نماید. کلماتی که صورت تجاری داشته باشند (مثل مخفف نام شرکت، نام تجاری محصول یا نام مخترع)، همینطور کلمات فاقد معنای دقیق (مثل چندمنظوره) در عنوان اختراع قابل قبول نمی باشند. همچنین به کاربردن کلمات طراحی و ساخت، جدید یا نوین، در ابتدای عنوان اختراع ضروری نیست. از کلمه هوشمند در عنوان اختراع استفاده نکنید و در صورت لزوم، به چگونگی این هوشمندی در عنوان اختراع اشاره نمایید. از کلمات کیفی مثل “بهتر” یا “جدید” در عنوان استفاده نکنید. در صورتی که اختراع یک محصول یا فرآیند است در عنوان به آن محصول یا فرآیند اشاره شود.

زمينه فني اختراع مربوط

زمینه فنی اختراع موضوع اصلی و قلمرو فنی مرتبط با اختراع را مشخص می نماید. هدف از بیان زمینه فنی اختراع، تعیین حوزه فنی اختراع از منظر مخترع، برای اداره ثبت اختراع است. در نتیجه ی روشن شدن زمینه فنی اختراع، اداره ثبت اختراع حوزه فنی جهت جستجو بر روی سوابق اختراع را تعیین خواهد کرد. در نظر داشته باشید که وقتی حوزه فنی اختراع خود را بیان می نمایید باید به زمینه فنی موجود در ارتباط با اختراع خود (آنچه قبلا در صنعت مرتبط وجود داشته است) اشاره نمایید. به عنوان مثال در صورتی که اختراع شما یک موتور درون سوز با مشخصات فنی جدید می باشد می توانید به موتورهای درون سوز به عنوان زمینه فنی اختراع اشاره نمایید. یا اگر اختراع مورد نظر یک مسواک برقی باشد، زمینه فنی می تواند به این شکل ارائه گردد: “این اختراع مرتبط با حوزه مسواک می باشد، که می تواند سطح دندان را به صورت خودکار برس بزند.” یا اگر قبلا مسواک اتوماتیک وجود داشته و نوآوری اختراع مورد نظر به عنوان مثال مکانیزمی برای مکش آب و خمیردندان اضافی در محل برس زدن باشد زمینه فنی می تواند به این شکل بیان شود: “این اختراع مرتبط با حوزه مسواک های اتوماتیک می باشد که می تواند مایعات اضافی محل مسواک زدن را بزداید.” (این بخش را در قالب یک جمله ارائه نمائید.)

مشكل فني و بيان اهداف اختراع

در این بخش باید درباره مشکل فنی که وجود آن موجبِ نیاز به اختراعِ شما شده، و همچنین اهداف اختراع تان در جهت رفع مشکل فنیِ مذکور بحث گردد.

شرح وضعيت دانش پيشين و سابقه پيشرفت هايي كه در ارتباط با اختراع ادعايي وجود دارد

از آنجایی که یکی از شروط ثبت اختراع داشتن نوآوری در سطح دنیا می باشد، منطقاً هر مخترع قبل از صرف وقت و هزینه بایستی نسبت به جستجوی سوابق مرتبط در پایگاه های داده ملی و بین المللی اقدام نماید تا از عدم افشای موضوع اختراع مورد نظر خود اطمینان حاصل نماید. این جستجو بایستی شامل اسناد اختراع و همینطور غیر اختراع (مثل مقالات علمی، کنفرانس ها، پایان نامه ها، تحقیقات و مطالعات و غیره) باشد. در هنگام تهیه فایل توصیف اختراع، مخترع موظف است نزدیک ترین سوابق موجود را که در جستجوهای انجام شده یافته است به عنوان دانش پیشین اختراع تک تک معرفی نموده و به اختصار ویژگی های فنی و برجسته هر یک را برشمرده و در صورت نیاز تفاوت ها و برتری های فنی اختراع خود را نسبت به سوابق مورد نظر در پایان این بند بیان نماید.
توجه داشته باشید نحوه معرفی سوابق یا ارجاعات در اظهارنامه اختراع، متفاوت از سبک مرسوم در مقاله نویسی یا پایان نامه های دانشگاهی می باشد. بدین معنی که سوابق اختراع در متن توصیف اختراع و بصورت تک تک ذکر می شوند نه به شکل فهرست وار و مانند اینها. به عنوان مثال:
در اختراع به شماره  ××××××در سال ؟؟؟؟ شرکت ***، دارویی را افشاء نمود که در آن از تاثیر مثبت ترکیبات × به ترتیب به نسبت های ؟؟ برای کاهش تب در کودکان مبتلا به × نام برده شده است.
(همچنین منابع غیراختراعی که با توجه به فن آوری و صنعت مرتبط با اختراع بسیار متنوع هستند.)

ارائه راه حل براي مشكل فني موجود همراه با شرح دقيق و کافی و یکپارچه اختراع

توضیحات ارائه شده در توصیف اختراع باید به اندازه ای کافی باشند که در کنار نقشه های فنی اختراع بدون حضور مخترع، توسط شخصی که مهارت در فن آوری مرتبط دارد قابلیت ساخت مجدد را داشته باشد. لذا این بخش که در واقع پر اهمیت ترین موضوعِ فایل «توصیف اختراع» می باشد باید حاوي شرحِ كامل، واضح، مبسوط، مشروح، دقیق، با جزئیات، مرحله به مرحله، گام به گام، از صفر تا صد، یکپارچه و روانِ موضوعِ اختراع باشد.
توجه داشته باشید تنها ادعاهایی از بین ادعاهای مطرح شده در ادعانامه، مورد تایید قرار خواهند گرفت که در توصیف اختراع پشتیبانی شوند به عبارت دیگر تمام موارد مطرح شده در ادعانامه باید در توصیف اختراع، شرح و توضیح داده شده باشند. حمایت قانونی در اثر ثبت اختراع به ادعاهای پذیرفته شده نهایی تعلق خواهد گرفت. لذا چنانچه قسمت یا قسمت های از ویژگی های فنی اختراع خود را در توصیف اختراع به طور موثر افشاء ننمایید حتی در صورتیکه موفق به دریافت گواهی ثبت اختراع شوید حمایت قانونی برای ویژگی های مذکور نخواهید داشت. لذا بایستی توصیف اختراع افشاء کننده تمام ویژگی های قابل حمایت اختراع باشد.
در مورد اختراعاتی که موضوع آنها یک دستگاه است بایستی تک تک قطعات موثر در نوآوری مورد ادعای اختراع را توصیف نموده و همینطور چگونگی قرارگیری یا نصب اجزاء و نحوه عملکرد این اجزا در کنار هم را تشریح نمایید. (فرض کنید بدون اینکه تصویری از اختراع در دست باشد بخواهید آن اختراع را به نحوی برای دوست خود توضیح دهید تا بتواند آن را به طور کامل در ذهن خود مجسم نماید.)

در خلال توضیحات، در داخل پرانتز به شماره متناظر از فایل «نقشه» برای قطعه ای که آن را توصیف می کنید اشاره نمایید و ادامه دهید. به عنوان مثال:
“بادامک دوبل (23) روی شفت استیل (32) با استفاده از پیچ (18) و مهره (19) متصل شده و موجب حرکت رفت و برگشتی زبانه (24) روی شیار کمانی شکل (41) می شود.”
در مورد اختراعاتی که موضوع آنها مواد جدید یا یک فرآیند جدید باشد می توانید به تشریح مواد به کار رفته، نسبت مواد در ترکیب، مراحل انجام فرآیند و سایر توضیحات مورد نیاز بپردازید.
مطالعه متن توصیف اختراعات مشابه که از جستجوی سوابق اختراع پیدا کرده اید، در تنظیم صحیح این بند از توصیف اختراع می تواند به شما کمک نماید.

توضيح اشكال، نقشه و نمودارها

در این بخش باید به اختصار موارد موجود در فایل «نقشه» را توضیح دهید. به عنوان مثال:
شکل 1) این شکل یک نمای پرسپکتیو از کل اختراع را نشان می دهد.
شکل 2) این شکل نمای جانبی بازوی محرک هد پرینتر موضوع اختراع را نشان می دهد.
شکل 3) ….
بيان واضح و دقيق مزاياي اختراع ادعايي نسبت به اختراعات پیشین
در این قسمت مزایای اختراع نسبت به تکنولوژی های قبلی ذکر می شوند.

توضيح حداقل يك روش اجرايي براي به كارگيري اختراع

در صورتی که روشی برای به کارگیری اختراع شما وجود دارد، روش اجرا را در این بخش توضیح دهید.

ذكر صريح كاربرد صنعتی اختراع

در این بند صنایعی که کاربرد اختراع شما مربوط به آن حوزه می شود و چگونگی کاربرد اختراع را ذکر نمایید.
توجه داشته باشید هدف از این فایل، رعایت تنظیمات فایل توصیف اختراع، مطابق آئین نامه توسط شما می باشد و لذا متقاضی نباید تنها به نکات توضیح داده شده اکتفا نماید. تنظیم صحیح توصیف اختر اع مستلزم تمرین و توجه به آموزش های ارائه شده در منابع معتبر می باشد.

منبع: مرکز مالکیت معنوی – سازمان ثبت اسناد و املاک کشور